Ieder van ons heeft op de middelbare school les gehad over de vraag: is het tautologie of een pleonasme? Beide staan voor een fenomeen in de taalkunde waarbij twee keer hetzelfde of deels hetzelfde wordt gezegd. Maar wat is het verschil?
Tautologie
Bij een tautologie wordt de gehele betekenis van het ene woord herhaald door een ander woord te gebruiken met dezelfde betekenis én dezelfde woordsoort. Je ziet dan bijvoorbeeld twee bijwoorden, bijvoeglijk naamwoorden of zelfstandig naamwoorden die precies hetzelfde aanduiden. Lastig? Dat zal ongetwijfeld. Dus kijk eens naar de volgende voorbeelden:
- Hij lust heel veel dingen niet, zoals bijvoorbeeld olijven, knoflook en champignons.
- Brenda had geen zin, want ze had immers erg weinig geslapen.
- Uiteraard gaan opa en oma vanzelfsprekend naar de verjaardag van hun kleindochter.
- Eerst moest Robert de afwas doen, voordat zijn vriendin langs zou komen.
Aanbieding van De Schrijfdokter – Clickable e-book met eenvoudige uitleg over de 150 meest voorkomende taalproblemen in het Nederlands
Pleonasme
Een pleonasme lijkt op een tautologie, aangezien het ook duidt op een herhaling van betekenis. Bij een pleonasme is het echter vaak een deel van de betekenis en wordt de herhaling uitgedrukt door een woord met een andere woordsoort. Meestal is het een combinatie van een bijvoeglijk en een zelfstandig naamwoord, maar andere combinaties zijn mogelijk:
- Witte sneeuw
- In staat zijn om te kunnen lezen
- Rode klaprozen
- Houten takken
Je kunt je afvragen of je tautologieën en pleonasmen mag gebruiken of niet. In theorie zijn het constructies die je wilt vermijden. Toch zijn daar ook uitzonderingen op. Zo zijn er inmiddels ingeburgerde combinaties te bedenken. Denk aan open en bloot, gratis en voor niets. Daarnaast zijn beide fenomenen te gebruiken als stijlfiguur. De schrijver gebruikt in dat geval deze “incorrecte” combinaties om extra kracht mee te geven aan wat je wilt uitdrukken:
- een oude opa
- naar beneden langs de helling afdalen
- een kleine kabouter
- overbodige ballast
- opnieuw hervatten
Vind je dit lastig en heb je vaker taalvragen? Stel ze gerust aan De Schrijfdokter. Ook voor een offerte mag je ons benaderen. Wij volgen altijd de regels en richtlijnen van het Genootschap Onze Taal in Den Haag.
